เอกลักษณ์ของอัญมณีเมืองกาญจน์ อัญมณีในจังหวัดกาญจนบุรีนั้นที่พบมากมี 2 ประเภท คือ อัญมณีสีน้ำเงิน หรือที่เรียกกันว่า “ไพลิน” และอัญมณีสีดำหรือที่เรียกกันว่า “นิล” ไพลินหรืออัญมณีสีน้ำเงินนั้นจัดเป็นพลอยเนื้อแข็ง วัดค่าโดยใช้มาตรฐานของ Mohs หรือที่เรียกกันว่า Mohs Scale โดยวัดค่าความแข็งเริ่มจากเลข 1-10 ไพลินนั้นจะมีความแข็ง 9 Mohs ซึ่งมีความแข็งรองลงมาจาก เพชรที่มีความแข็งที่สุดที่ 10 Mohs ในประเทศไทยนั้นสามารถพบพลอยไพลินได้มากที่สุดที่อำเภอบ่อพลอย จังหวัด กาญจนบุรี ส่วนในจังหวัดอื่นแทบจะพบไพลินได้น้อยมาก จึงทำให้อัญมณีสีน้ำเงินนี้กลายเป็นสัญลักษณ์อย่างหนึ่งของจังหวัดกาญจนบุรี นิลหรืออัญมณีสีดำนั้นจัดเป็นพลอยเนื้ออ่อน ไม่โปร่งแสง มีความแข็งประมาณ 7 Mohs นิลของจังหวัดกาญจนบุรีขึ้นชื่อเรื่อง สีที่มีความดำสนิทและไม่มีสีอื่นเจือปน นอกจากจะมีการนำนิลมาทำเป็นเครื่องประดับ ต่างๆแล้ว ในปัจจุบันยังมีการนำนิลที่ถือว่าเป็นพลอยเนื้ออ่อนนั้นมาแปรรูป โดยการบดนิลให้เป็นผงแล้วนำไปอัดเป็นรูปทรงต่างๆ อย่างเช่น พระพุทธรูป เป็นต้น